Japonya’daki büyük depremden sonra yapılan bir çalışmaya göre anaokulu çocuklarında ve ilkokula yeni başlayan özellikle 1. Sınıf çocuklarda bazı problemler gözlemlenmiştir. Bunlardan bazıları ders esnasında sınıfta dolaşmak, derse konsantre olamamak, öğretmeni dinlememek, derse vaktinde girmemek gibi davranışlardır. Bunlara neden olan etmenler arasında çocukların zayıf öz düzenleme (self- regulation) becerisi de vardır. Bu beceri yürütme becerisi ile yakından ilişkilidir. Yürütme becerisi üç unsurdan oluşur: engelleyici kontrol, işleyen bellek ve bilişsel esneklik. Engelleyici kontrol, dürtüsel davranışların ve özdenetim gerektiren davranışların daha uyumlu olanlar lehine azaltılmasına yardımcı olur. Okul öncesi çocuklarda zayıf ketleyici kontrol, içselleştirme ve dışsallaştırma sorunlu davranışlarla ilişkilendirilir.
Yürütme İşlevini Güçlendirmek İçin Neler Yapılabilir
Bu konudaki birçok müdahale programı sosyalliği, okula uyum ve davranış problemlerini iyileştiren bir modele göre tasarlanmıştır. Okullarda bulunan programlardan biri olan zihin araçları (Tools of the Mind), özellikle özdenetim ve sosyal-duygusal becerilerin geliştirilmesine odaklanır. Zihin araçları (Tools of the Mind), öğretmenin rolünü vurgulamak için tasarlanmış bir sınıf müfredatıdır. Bu program, hiperaktivite ve dikkatsizlik eğilimleri olan 3-4 yaşındaki çocukların ketleyici kontrolünü geliştirmek için anaokullarında kullanılır. Sosyal Düşünme ve Akademik Hazırlık Eğitimi programı, 6 Akademik Hazırlık dersi ve 12 Sosyal düşünme dersinden oluşmaktadır. Akademik hazırlık dersi yürütme işlevini ve öz denetimi güçlendirmek için tasarlanmıştır. Sosyal düşünme dersi kişiler arası ilişkileri geliştirmek için tasarlanmıştır.
Akademik hazırlık programı 5 noktaya odaklanır:
1)Sınıfta Konuşma Kuralları: Bu ders, sınıfta dinleme ve konuşma kurallarına odaklanır. Öğretmen çocuklara konuşmak istediklerinde ellerini kaldırmalarını öğretir. Çocuklar, öğretmenin sorularına otomatik olarak yanıt vermemeli, ellerini kaldırmalı ve çağrılmayı beklemelidir. Amaç, çocukların engelleyici kontrol geliştirmelerine yardımcı olmaktır.
2)Dikkat: Bu ders dikkat etmeye odaklanır. Sınıfta dikkati öğretmene odaklayan posterler kullanılır. Bu davranışı bir model olarak kullanmak öğrencileri dikkatlerini öğretmene odaklamaya teşvik eder.
3)Dikkati Sürdürme ve Dikkat Dağıtıcı Unsurları Göz Ardı Etme: Bu ders, çocuklara sınıf eğitimi sırasında dikkatlerini nasıl sürdüreceklerini öğretmeye odaklanır. Çocuklar dikkatlerini yoğunlaştırırken kesintileri görmezden gelme alıştırması yaparlar.
4)Dikkati Kaydırma ve Yönergeleri Takip Etme: Bu ders, "durmayı" öğrenmenize ve ardından davranışları değiştirmenize yardımcı olacaktır. Çocukların öğretmenin talimatlarına hızlı bir şekilde yanıt verebilmelerini sağlamak önemlidir. Bir sonraki eyleme geçmek, çalışan bellek kapasitesi de gerektirir.
5)Heyecanın Duygusal Düzenlemesi: Hayal kırıklığı ve öfkenin duygusal düzenlemesi, duyguların kontrolüne odaklanır. Eğlenceli ve heyecan verici bir aktivite sırasında durma, derin nefes alma ve zihninizi sakinleştirme alıştırması yapmayı önemser. Aynı şekilde, hüsrana uğradığınızda veya öfkelendiğinizde de nefsinizi kontrol edebilmeye de odaklanır.
İyi Oluş, Çocuk Oyunları ve Travmatik Olaylar
Oyun, çocukların duygusal sağlığı ve esenliği için önemlidir. Çocuklar çeşitli şekillerde öğrenirler ancak oyun yoluyla öğrendiklerinde daha etkili öğrenirler. Çocuklar oyuna katıldıklarında, artan üst biliş ve öz düzenleme gösterirler. Rolleri ve kimlikleri deneyerek çevrelerindeki dünyayı anlamlandırırlar. Oyunun "gerçek olmadığı" kavramı dramatik bir mesafe sunar ve kişileri eylemlerinin sonuçlarından bir dereceye kadar kurtarır. Oyun, çocukları başarısızlık korkusundan korur ve öz yeterlilik ve saygı için bir savunma mekanizması görevi görür. Oyun aynı zamanda çocukların endişelerini ve kaygılarını ifade edebildiği ve dünyaya ilişkin anlayışlarını iletebildiği bir araçtır. Çocuklar oyunlarında düşüncelerini ve duygularını tartışırken daha rahat hissedebilirler ve bu nedenle oyun, danışmanların ve terapistlerin çocukların refah derecelerini anlamak için yararlanabilecekleri etkili bir kaynaktır. Çocuklar stresli olayları doğrudan hayali oyunlarında yeniden canlandırabilirler. Belirli temalar, deneyimleriyle uzlaşmaya çalışırken bu onların oyunlarına nüfuz edebilir. Acı verici veya zor duygulardan söz edilmediğinde, bunlar sorunlu davranışlar veya nevrozlar olarak ortaya çıkabilir. Çocuklar oyun oynama ve zorlayıcı olaylar hakkında konuşma fırsatlarına sahip olduklarında, çatışma ve kaygının bastırılma olasılığı daha düşük olur ve davranış ve gelişimi olumsuz etkileme olasılığı daha düşük olur. Yetişkinler dikkatli bir şekilde oyun oynayan çocukları gözlemleyerek onların düşüncelerini ve duygularını öğrenebilirler. Ek olarak, oyun arkadaşı olarak yetişkinler, çocukların zor durumlarla başa çıkmalarına yardımcı olabilir ve stresli olayların nasıl yönetilebileceğine dair duygusal ipuçları sağlayarak rol model olarak hareket edebilir. Haight ve ark. (2006), oyun sırasında hassas yetişkin-çocuk etkileşimi ve sakin iletişimin, dayanıklılığı ve travmanın başarılı çözümünü nasıl geliştirdiğini tanımlamıştır. Travmatik deneyimler hakkında konuşmak ve hikaye anlatmak birçok amaca hizmet eder. Bu fırsatlar, çocukların alışılmadık veya üzücü bir durumu nasıl anladıklarını ifade etmelerine ve bu konudaki duygularını keşfetmelerine olanak tanır. Bu süreç aracılığıyla yetişkinlerle hassas etkileşim, çocukların bir olayın olağanüstü olduğu konusunda onay alabilmeleri ve olayın çevrelerindeki dünyaya olan güven ve itimat duygularını baltalaması gerekmediğinden emin olabilmeleri anlamına gelir. Oyun; savaş, yoksulluk, terk edilme, doğa afetler gibi olumsuz durumlarla karşı karşıya kalan çocuklar için önemli bir mekanizmadır. Oyun, çocukların duygusal esenlik duygularına katkıda bulunur. Travmatik olaylar hakkında konuşmak, net ve tutarlı hatırlamayı kolaylaştırır, bu da unutma sürecinin başlamasını sağlar.
Yeni Zelanda Erken Çocukluk Müfredatında İyi Oluşa Yapılan Vurgu
Yeni Zelanda erken çocukluk müfredatı küçük çocukların gelişimine bütüncül yaklaşımıyla dünyaca ünlüdür. Çerçeve, beş unsuru kapsayan ilkelerin bir araya getirilmesiyle yapılandırılmıştır: Refah, Aidiyet, Katkı, İletişim ve Keşif. İyi olma hali kapsamındaki rehberlik, çocukların 'sağlıklarının geliştirildiği; duygusal esenlikleri beslenir; zarardan korunurlar'. Öğretmenlerin çocukların duygusal esenliğini desteklemeye olan ilgisi, spontane oyun etkinliklerini nasıl teşvik edip destekledikleri ve bunları çocukların daha sonra düşünmeleri için Öğrenme Hikayeleri kitaplarına kaydetmelerinden bellidir. Çocuklar serbest oyun sırasında iletişim kurmak için konuşmalarını kullansalar da, öğrenme bölümlerini tartışırken öğretmenlerle de konuşurlar ve öğretmenler daha sonra bunları çocuğun Öğrenme Hikayesi kitabına kaydeder. Oyun etkinlikleri hakkında diyalog halinde paylaşımda bulunmak, çocuklara kişisel deneyimleri hakkında konuşarak failliği deneyimleme fırsatı sağlar.
Aile ve öğretmenler nasıl müdahale edebilir?
Çocukların öz yeterlilik duygusunu en üst düzeye çıkarmak için ebeveynler ve öğretmenler çocuklara kabus görme, ağlama vb. semptomların tipik ve genellikle geçici olduğu konusunda güvence vermelidir. Çocukların tipik bilişsel, duygusal, fizyolojik, davranışsal ve ruhsal semptomlarının bir broşürünü sağlamak, ebeveynlerin ve öğretmenlerin çocukların tepkilerini patolojik olarak görmek yerine normalliğine odaklanmalarına yardımcı olacaktır. Çocukların öz yeterliliği, istikrarlı ve yönetilebilir bir rutini hızla yeniden kurarak da geliştirilebilir. Bir doğal afetin ilk aşamalarında evdeki ve okuldaki normal kurallar, beklentiler ve sorumluluklar genellikle gevşer. Ancak ebeveynler ve öğretmenler, mümkün olduğunca normal yapıyı yeniden kurmaları gerektiğini unutmamalıdır. Örneğin, ebeveynler çocuklarını rahatlatmak ve güvenini tazelemek için yatmadan önce hikayeler okuma veya gece duaları okuma rutinlerini yeniden kurabilirler. Öğretmenler okumalar, projeler ve sınırlı ev ödevlerinden oluşan düzenli sınıf rutinlerine devam edebilirler. Buna ek olarak, ebeveynler ve öğretmenler, çocukları sosyal ve okul etkinliklerinin yanı sıra toplumu yeniden inşa etme etkinliklerine katılmaya teşvik ederek çocukların öz yeterliliklerini geliştirebilirler. Ebeveynler ve öğretmenler, çocukların kendilerine özgü başa çıkma tarzlarına uyan olumlu başa çıkma stratejilerini belirlemelerine veya öğrenmelerine yardımcı olmalıdır. Çocukların kart kategorilerini uyarlanabilir başa çıkma becerileriyle eşleştirerek ve uyumsuz başa çıkma becerilerini bir kenara bırakarak uyumsal ve uyumsuz başa çıkma becerilerini ayırt ettikleri “Başa Çıkma Becerileri İçin Balığa Çık”( go fishing to coping skills) oyununu oynamalarını önermektedir. Gençler için olumlu başa çıkma stratejileri, duyguları ifade edici sanatlar, drama ve rap ping/şarkı söyleme yoluyla işleyen grup müdahalelerini içerecektir. Gençler ayrıca hayatta kalanları, ilk müdahale ekiplerini cesaretlendirmek için mektuplar yazabilir ve park temizliği veya küçük çocuklara kitap okumak gibi kurtarma çabalarına katılabilir.
Rahatsız Edici Rüyalar
Çocukların rahatsız edici rüyaları etkili bir şekilde işlemelerine yardımcı olmak için ebeveynler ve öğretmenler güvenli bir uyku ortamı yaratma ve rüyalardan belirli ayrıntılara, duygulara ve düşüncelere ses vermeye ilişkin Travmatik Rüya Durdurma Sürecini öğrenebilirler. Ebeveynler ve öğretmenler, rüyayı bir günlüğe kaydetmelerine yardım ederek çocukların rüyanın gücünü etkisiz hale getirmelerine ve kontrol duygusunu yeniden kazanmalarına yardımcı olur. Daha küçük çocuklar için ebeveynler ve öğretmenler, çocukları hayallerini çizmeye veya boyamaya teşvik ederler ardından onları yapılandırılmış bir törenle gömerler. Bu sembolik gömme, çocuklara rüyaların önemine son verme gücü verir. Diğer bir yöntem de çocuklardan korkulu rüyalarını bir balona üflemelerini ve sonra şişirilmiş balonu bırakmalarını istemektir. Bu aktivite, çocukların hayallerinin yok olduğunu gördükçe kendilerini daha kontrollü hissetmelerine yardımcı olur.
REFERANSLAR
Yamamoto, N., Imai-Matsumura, K. Executive function training for kindergarteners after the Great East Japan Earthquake: intervention effects. Eur J Psychol Educ (2022). https://doi.org/10.1007/s10212-022-00615-y
Amanda Bateman, Susan Danby & Justine Howard (2013) Living in a broken world: how young children's well-being is supported through playing out their earthquake experiences, International Journal of Play, 2:3, 202-219, DOI: 10.1080/21594937.2013.860270